Thuế – Pháp lý

Trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng số hóa, cơ quan thuế Việt Nam đang chuyển mạnh sang mô hình quản lý dựa trên dữ liệu. Một trong những thay đổi rõ rệt nhất là phân cấp quản lý thuế đối với doanh nghiệp – xác định doanh nghiệp do cấp nào quản lý, theo tiêu chí minh bạch hơn, dữ liệu hơn và rủi ro hơn. Đặc biệt, khi Nghị định 122/2025/NĐ-CP có hiệu lực, việc phân cấp còn bổ sung tiêu chí về rủi ro, hóa đơn điện tử, giao dịch liên kết và hoạt động đa địa bàn.

1. Phân cấp quản lý thuế là gì?

Phân cấp quản lý thuế đối với doanh nghiệp là việc Nhà nước giao thẩm quyền quản lý doanh nghiệp cho Chi cục Thuế hoặc Cục Thuế, dựa trên:

  • Quy mô doanh nghiệp

  • Lĩnh vực kinh doanh

  • Mức độ rủi ro về thuế

  • Hoạt động trên một hay nhiều địa bàn

  • Mức độ tuân thủ hóa đơn – chứng từ

Cốt lõi của phân cấp là đặt đúng doanh nghiệp vào đúng cấp quản lý, để:

  • Cơ quan thuế kiểm soát hiệu quả hơn

  • Doanh nghiệp được hỗ trợ kịp thời hơn

  • Giảm chồng chéo khi xử lý hồ sơ

Đây là nền tảng cho mô hình quản lý thuế hiện đại – một mô hình mà dữ liệu hóa đơn điện tử và AI đánh giá rủi ro sẽ đóng vai trò lớn.

Phân cấp quản lý thuế là gì?

Phân cấp quản lý thuế là gì?

2. Phân cấp theo loại hình và quy mô doanh nghiệp

Phân cấp quản lý thuế đối với doanh nghiệp có nhiều hình thức và phổ biến nhất, đơn giản nhất đang là phân cấp để quản lý doanh nghiệp dựa theo mô hình kinh doanh.

2.1 Chi cục Thuế – Quản lý doanh nghiệp nhỏ, đơn giản và ít rủi ro

Chi cục Thuế thường quản lý:

  • Hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh

  • Doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME)

  • Doanh nghiệp hoạt động tại một địa bàn

  • Doanh nghiệp không thuộc nhóm FDI hoặc tập đoàn

  • Doanh nghiệp có rủi ro thuế thấp

Điểm mới theo Nghị định 122/2025/NĐ-CP:

  • Chi cục Thuế phải tăng cường giám sát hóa đơn điện tử, đối chiếu doanh thu – thanh toán theo thời gian thực

  • Áp dụng chỉ số rủi ro mới: tần suất điều chỉnh hóa đơn, chênh lệch giữa doanh thu phát hành và doanh thu thanh toán

  • Điều này có nghĩa: doanh nghiệp nhỏ nhưng rủi ro cao sẽ bị chuyển cấp quản lý.

2.2 Cục Thuế – Quản lý doanh nghiệp lớn, phức tạp và rủi ro cao

Cục Thuế trực tiếp quản lý:

  • Tập đoàn, tổng công ty

  • Doanh nghiệp FDI

  • Doanh nghiệp có giao dịch liên kết

  • Doanh nghiệp có nhiều chi nhánh, hoạt động xuyên tỉnh

  • Ngành nghề rủi ro cao: bất động sản, khoáng sản, logistic, thương mại điện tử

  • Doanh nghiệp có dấu hiệu chuyển giá

Điểm mới từ Nghị định 122:

  • Tăng trách nhiệm đối với quản lý giao dịch liên kết (chuyển giá)

  • Tập trung chống thất thu thuế qua thương mại điện tử

  • Kiểm tra dữ liệu hóa đơn theo chuẩn mới, không cần chờ hồ sơ giấy

Nói cách khác, cấp Cục Thuế sẽ trở thành “tuyến thuế chiến lược”, quản lý nhóm doanh nghiệp có tác động lớn đến ngân sách và rủi ro cao.

Phân cấp theo loại hình và quy mô doanh nghiệp

Phân cấp theo loại hình và quy mô doanh nghiệp

3. Phân cấp theo mức độ rủi ro người nộp thuế – Điểm nhấn lớn nhất của Nghị định 122

Nếu trước đây phân cấp quản lý thuế đối với doanh nghiệp chủ yếu dựa trên quy mô, thì từ 2025, Nghị định 122 quy định rõ phân cấp dựa theo rủi ro.

3.1 Rủi ro thấp → Chi cục Thuế quản lý

Bao gồm doanh nghiệp:

  • Kê khai – nộp thuế đúng hạn

  • Không phát sinh hóa đơn bất thường

  • Doanh thu ổn định

  • Không có giao dịch liên kết

  • Không có lịch sử điều chỉnh hồ sơ nhiều lần

3.2 Rủi ro trung bình – cao → Cục Thuế quản lý

Nhóm này bao gồm:

  • Doanh nghiệp có biến động doanh thu bất thường

  • Mua bán hóa đơn, xuất hóa đơn không đúng thực tế

  • Hoạt động đa chi nhánh với dòng tiền phức tạp

  • Doanh nghiệp lỗ nhiều năm nhưng mở rộng quy mô

  • Doanh nghiệp nhiều lần điều chỉnh hóa đơn điện tử

  • Doanh nghiệp có giao dịch với bên liên kết

Đặc biệt, Nghị định 122 bổ sung bộ tiêu chí rủi ro mới, gồm:

  • Sự bất thường giữa doanh thu hóa đơn và dòng tiền thanh toán

  • Dữ liệu thanh toán qua ngân hàng không khớp với dữ liệu thuế

  • Tần suất thay đổi ngành nghề kinh doanh

  • Tỷ lệ hủy/điều chỉnh hóa đơn cao so với trung bình ngành

Điều này tạo ra cơ chế phân cấp linh hoạt: Doanh nghiệp càng rủi ro, cấp quản lý càng cao.

Phân cấp quản lý thuế theo mức độ rủi ro

Phân cấp quản lý thuế theo mức độ rủi ro

4. Phân cấp theo địa bàn kinh doanh và mô hình hoạt động

- Doanh nghiệp hoạt động tại một địa phương sẽ được quản lý bởi cơ quan thuế tại địa phương đó.

- Doanh nghiệp có nhiều chi nhánh đã được nghị định 122/2025/NĐ-CP làm rõ:

  • Trụ sở chính kê khai thuế TNDN

  • Chi nhánh hạch toán phụ thuộc kê khai thuế GTGT tại nơi phát sinh doanh thu

  • Chi nhánh có rủi ro cao có thể được chuyển lên Cục Thuế tỉnh quản lý

- Doanh nghiệp xuyên tỉnh, xuyên biên giới bao gồm logistic, thương mại điện tử, vận tải, chuỗi cung ứng theo nghị định 122 yêu cầu:

  • Phân bổ doanh thu theo từng địa bàn

  • Nhà cung cấp nước ngoài phải kê khai theo mẫu riêng

  • Data hóa đơn xuyên tỉnh phải đồng bộ trong thời gian thực

Xem thêm: Lợi ích khi hộ kinh doanh chuyển lên doanh nghiệp: Tối ưu thuế, rộng quy mô

5. Phân cấp theo đặc thù ngành – Điểm mới không thể bỏ qua

Một số ngành có mức rủi ro đặc thù nên được phân cấp riêng, chẳng hạn:

  • Bất động sản: biên độ lợi nhuận lớn, dễ điều chỉnh giá bán

  • Khoáng sản: liên quan tài nguyên quốc gia

  • Logistics: dòng tiền phức tạp

  • FDI: thường có giao dịch liên kết

  • Thương mại điện tử: doanh thu phát sinh nhanh, liên tục

Nghị định 122 yêu cầu ngành thuế:

  • Giám sát doanh thu theo từng hợp đồng

  • Kiểm tra dữ liệu theo từng tuyến – từng địa bàn

  • Sử dụng AI phát hiện hành vi “chia nhỏ doanh thu để né thuế”

6. Doanh nghiệp cần làm gì để tuân thủ đúng phân cấp quản lý thuế?

Để tuân thủ đúng phân cấp quản lý thuế đối với doanh nghiệp trong giai đoạn cơ quan thuế chuyển mạnh sang mô hình quản lý dựa trên dữ liệu như hiện nay, doanh nghiệp trước hết cần xác định chính xác cơ quan thuế trực tiếp quản lý mình. Việc này có thể kiểm tra thông qua giấy phép đăng ký doanh nghiệp, hệ thống thuế điện tử (eTax) hoặc các thông báo mới nhất về hóa đơn điện tử. Khi có sự thay đổi về quy mô, ngành nghề hoặc địa chỉ kinh doanh, doanh nghiệp càng phải cập nhật lại thông tin để tránh nộp sai địa bàn, dẫn đến chậm xử lý hồ sơ hoặc bị xử phạt hành chính về thuế.

Song song đó, doanh nghiệp cần chuẩn hóa toàn bộ dữ liệu hóa đơn điện tử, bởi đây là cơ sở đánh giá mức độ rủi ro theo Nghị định 122/2025/NĐ-CP. Việc điều chỉnh hoặc hủy hóa đơn quá nhiều lần, chênh lệch giữa doanh thu trên hóa đơn và dòng tiền thanh toán, hay việc phát hành hóa đơn không khớp với hàng hóa thực tế đều có thể khiến doanh nghiệp bị xếp vào nhóm rủi ro cao và bị chuyển lên cấp quản lý cao hơn. Do vậy, doanh nghiệp nên thường xuyên đối chiếu doanh thu – thanh toán theo ngày, kiểm tra tính hợp lệ của hóa đơn đầu vào và kịp thời báo cáo khi phát hiện bất thường.

Một yếu tố quan trọng khác là chuẩn hóa hệ thống kế toán, bán hàng và kho hàng để đảm bảo mọi dữ liệu đều đồng nhất. Sự sai lệch giữa POS – kho – kế toán – ngân hàng là nguyên nhân phổ biến dẫn đến chênh lệch số liệu thuế, làm tăng mức rủi ro trong đánh giá của cơ quan thuế. Doanh nghiệp cũng cần chủ động tự đánh giá rủi ro của chính mình thông qua các biểu hiện như doanh thu tăng giảm bất thường, lợi nhuận quá thấp so với quy mô, hoặc tần suất điều chỉnh hóa đơn cao hơn trung bình ngành.

Doanh nghiệp cần làm gì để tuân thủ đúng phân cấp quản lý thuế?

Doanh nghiệp cần làm gì để tuân thủ đúng phân cấp quản lý thuế?

Trong bối cảnh dữ liệu trở thành trung tâm, bắt buộc phân cấp quản lý thuế đối với doanh nghiệp nên việc sử dụng phần mềm quản lý đồng bộ gần như là bắt buộc. Một giải pháp như phần mềm POS bán hàng đa ngành POS365 giúp doanh nghiệp kết nối dữ liệu bán hàng – kho – báo cáo – hóa đơn điện tử theo thời gian thực, từ đó hạn chế sai sót, đảm bảo số liệu minh bạch và giảm đáng kể nguy cơ bị liệt vào nhóm doanh nghiệp rủi ro. Vận hành bằng dữ liệu chuẩn, minh bạch và đồng bộ là cách hiệu quả nhất để doanh nghiệp tuân thủ đúng phân cấp quản lý thuế và hoạt động an toàn trong giai đoạn mới.